Trung tướng PGS.TS Nguyễn Đức Hải
Nguyên viện trưởng Viện chiến lược Quốc Phòng/ BQP
Chiến thắng Buôn Ma Thuột là một trong những chiến thắng oanh liệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của quân và dân ta. Đây là trận đánh quyết định mở màn cho chiến dịch Tây Nguyên, tạo bước ngoặt quan trọng – thời cơ chiến lược mới, làm thay đổi cục diện chiến trường; để Bộ Chính Trị và Quân uỷ Trung ương quyết định mở chiến dịch Hồ Chí Minh, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước mùa xuân 1975.
Chiến dịch Tây Nguyên năm 1975 (mang mật danh A275). Chọn Buôn Ma Thuột làm mục tiêu quyết chiến có ý nghĩa chiến lược hết sức quan trọng. Buôn Ma Thuột là thủ phủ của tỉnh Đắc Lắc, có vị trí chiến lược không những đối với Tây Nguyên mà cả miền Nam. Giải phóng Buôn Ma Thuột sẽ tạo ra bàn đạp giải phóng toàn bộ Tây Nguyên và vùng đồng bằng duyên hải miền Trung, mở ra hướng tiến công quan trọng trong toàn chiến dịch. Một trận đánh lởn Buôn Ma Thuột sẽ tạo ra sự rúng động mạnh về chiến lược, làm đảo lộn thế phòng thủ của địch ở Tây Nguyên. Chiến thắng Buôn Ma Thuột đã giáng đòn điểm huyệt choáng váng, buộc quân địch phải rút bỏ Tây Nguyên. Thất thủ Tây Nguyên chính quyền Sài Gòn và cố vấn Mỹ bàng hoàng, sửng sốt, hoàn toàn bất ngờ và rơi vào thế bị động.
Chiến thắng Buôn Ma Thuột khẳng định trình độ chỉ huy tác chiến, hiệp đồng quân binh chủng khôn khéo, linh hoạt, quyết đoán; tổ chức chặt chẽ mưu trí, chu đáo, sáng tạo. Nghệ thuật quân sự Việt Nam đạt tới trình độ cao, đó là:
- Nghệ thuật lựa chọn khu vực, địa bàn mở chiến dịch tiến công: trận đánh Buôn Ma Thuột được mở màn từ 2 giờ 3 phút sáng ngày 10 tháng 3 và kết thúc vào lúc 10 giờ 30 phút ngày 11 tháng 3 năm 1975 là mùa khô Tây Nguyên. Đây được xác định là trận then chốt quyết định đối với chiến dịch Tây Nguyên: bởi Buôn Ma Thuột có vị trí quan trọng trong hệ thống phòng ngự của địch ở Tây Nguyên; nằm trên trục đường 14,21 thuận lợi cho phát triển ra các tỉnh Tây Nguyên và vùng duyên hải miền Trung, về Sài Gòn. Diện tích rộng, bình độ thấp so với xung quanh, lại tương đối bằng phẳng, rải rác có một số điểm cao độc lập cách thị xã 2-15 km. Đây là địa hình thuận lợi cho ta cơ động lực lượng, triển khai bí mật đội hình lực lượng lớn có điều kiện đánh địch phản kích và có hướng phát triển; ta chọn Buôn Ma Thuột địch ít chú ý hơn và cho rằng ta chưa đủ khả năng đưa quân đến đây. Với địch khi bị tấn công sẽ khó giữ và cơ động ứng cứu, chi viện hỗ trợ cho nhau rất khó khăn, tương đối cô lập xa các trung tâm quân sự lớn, địch bố trí binh lực ở đây sơ hở hơn Pleiku và Kontum. Các mục tiêu của địch bố trí trong và xung quanh thị xã cơ bản là lộ thiên dễ bị phát hiện và tiêu diệt khi bị tấn công. Để quyết định chọn khu vực, địa bàn tác chiến Buôn Ma Thuột; đầu năm 1975 Bộ tư lệnh chiến dịch Tây Nguyên đã thực hiện chiến thuật nghi binh lừa địch qua làn sóng điện, tạo thế giữ quyền chủ động chiến dịch. Cơ động sư đoàn 316 về áp sát biên giới Cam Pu Chia, sư đoàn 10 từ Bắc Tây Nguyên về Nam Tây Nguyên, sư đoàn 320 từ Tây Plei ku về Ea H’Leo, chia cắt đường 14. Sư đoàn 968 từ Nam Lào về thế chân các Sư đoàn 10, 320 ở Kontum và Tây Pleiku tổ chức một số trận đánh trên hướng Bắc Tây Nguyên (đánh mạnh như đánh thật) đã khiến cho địch mắc kế “lừa địch” của ta, bị động chiến lược, trở tay không kịp.
- Nghệ thuật vận dụng sáng tạo cách đánh và tổ chức các trận then chốt. Thể hiện cụ thể trong các biện pháp tác chiến, đánh cắt giao thông, đánh thị xã, đánh căn cứ, đánh quân địch phản kích, phản đột kích, đánh địch rút chạy. Thực hiện bao vây, chia cắt chiến lược và chiến dịch, cô lập từng cụm quân địch, kết hợp đột phá với luồn sâu, thọc sâu, thực hiện trong ngoài cùng đánh, dùng các cụm đột kích binh chủng hợp thành để phá vỡ thế phòng ngự của địch. Kéo địch ra ngoài công sự để tiến công tiêu diệt tạo thế cho chiến dịch diệt địch đổ bộ đường không ở Đông Buôn Ma Thuột trên đường 21 và đánh địch rút chạy trên đường số 7 về Cheo Reo. Lựa chọn phương pháp tác chiến tiến công địch trong cụm cứ điểm, căng kéo buộc địch phải cơ động lực lượng phản kích, phản đột kích ứng cứu, tăng viện, giải toả lực lượng khi bị công kích. Quân ta đã nhanh chóng nắm thời cơ vận động tiến công; tập trung lực lượng đánh trận then chốt quyết định thứ hai; tiêu diệt lực lượng đổ bộ đường không chiến thuật, chiến dịch ngoài công sự, trong khu vực dự kiến với hiệu suất chiến đấu cao. Lựa chọn cách đánh sáng tạo, đã góp phần quan trọng xoay chuyển toàn bộ tình thế chiến lược.
- Nghệ thuật chọn hướng, mục tiêu tiến công: Trên cơ sở nghiên cứu kĩ về địa hình, tổ chức bố trí, quy luật hoạt động của địch. Đánh giá khả năng cơ động, trình độ, năng lực chỉ huy tác chiến của các đơn vị chiến đấu của ta cả chủ lực và địa phương. Qua trinh sát tại chiến trường, Bộ tư lệnh chiến dịch xác định hướng chủ yếu Nam Tây Nguyên (đánh chiếm Buôn Ma Thuột). Trận đánh vào thị xã Buôn Ma Thuột ta tiến công trên bốn mũi và một mũi chọc sâu; bốn mũi được xe tăng, thiết giáp, pháo binh hiệp đồng chi viện. Mục tiêu đột phá chủ yếu được xác định là sở chỉ huy sư đoàn 23 Nguỵ và sở chỉ huy tiểu khu Đắc Lắc. Đây là trung tâm chỉ huy có giá trị quan trọng nhất, là nơi vững chắc nhất của địch ở Buôn Ma Thuột và Tây Nguyên. Tiến công vào đây ta đã điểm trúng huyệt, đánh vào nơi rất hiểm nhưng tương đối yếu của địch. Trưa ngày 11 tháng 3 ta giải phóng thị xã và bắt sống chỉ huy đại tá Vũ Thế Quang và tỉnh trưởng Nguyễn Trọng Luật. Khi nguy cơ bị tiêu diệt, địch tổ chức tăng viện, ứng cứu; đây là thời cơ mới để ta cơ động đánh địch đổ bộ đường không đến tăng viện, ứng cứu Đông Buôn Ma Thuột đúng như dự kiến của ta. Tạo nên đột biến trên toàn bộ chiến trường Tây Nguyên.
- Nghệ thuật sử dụng lực lượng, tổ chức bố trí đội hình tiến công đạt đến trình độ cao. Quy luật của chiến tranh: mạnh được, yếu thua. Xét về tương quan lực lượng ban đầu trên chiến trường Tây Nguyên nói chung và trận Buôn Ma Thuột nói riêng. Ta chưa có ưu thế hơn địch nhưng ta có ý chí chiến đấu của quân và dân, vận dụng tài tình nghệ thuật quân sự, nắm chắc tư tưởng đánh chắc thắng, sự chỉ đạo mưu trí, linh hoạt của Bộ tư lệnh chiến dịch tạo sự chuyển hoá tập trung lực lượng có lợi cho ta. Trong trận then chốt quyết định này, ta sử dụng 2 sư đoàn và các đơn vị binh chủng, để tiêu diệt một trung đoàn tăng cường của địch. Huy động lực lượng địa phương phối hợp; tập trung lực lượng ưu thế vượt trội hơn địch từ 3-4 lần để đánh thắng trận mở đầu; tạo áp đảo về lực lượng tiến công. Tổ chức bố trí lực lượng tác chiến hợp lý, kết hợp tập trung trên hướng chủ yếu, thọc sâu bằng xe tăng và bộ binh; bố trí lực lượng trên các hướng dự kiến địch phản kích, ứng cứu giữa lực lượng chủ lực tấn công, nổi dậy của nhân dân; hiệp đồng chặt chẽ với bộ đội địa phương và dân quân du kích nên ta đã giành thắng lợi trận then chốt mở đầu trong thời gian ngắn.
Tình hình hiện nay, đối tượng tác chiến đã có những điều chỉnh về phương thức tác chiến. Vũ khí công nghệ cao đã tạo nên sự thay đổi lớn trên chiến trường. Nghiên cứu vận dụng nghệ thuật quân sự, đáp ứng với điều kiện tác chiến trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc đòi hỏi tư duy mới về tác chiến hiện đại. Nhưng bài học về nghệ thuật tác chiến của trận đánh Buôn Ma Thuột vẫn còn nguyên giá trị cần vận dụng sáng tạo phù hợp với tình hình mới.
